علت، علائم و درمان اختلالات و بیماری‌های مغز و اعصاب
مغز، طناب نخاعی و عصب‌ها در کنار یکدیگر، سیستم عصبی بدن انسان را تشکیل می‌دهند. سیستم عصبی، تمامی عملکردهای بدن را تحت کنترل دارد. زمانی که سیستم عصبی بدن دچار مشکلی می‌شود ممکن است شما در حرکت دادن اعضای بدن، صحبت کردن، بلعیدن غذا، نفس کشیدن، یادگیری یا بسیاری دیگر از عملکردهای بدن خود دچار مشکل شوید.
همچنین ممکن است حافظه، حس لامسه یا خلق و خوی شما دچار اختلال شود. بیشتر از 600 نوع بیماری عصبی مختلف وجود دارد. برخی از بیماری‌های عصبی با درمان مناسب و به موقع و انجام توانبخشی‌های لازم، بهبود پیدا کرده و بیمار نیز نتایج خوبی بعد از درمان می‌گیرد اما برخی دیگر نتایج درمانی چندان امیدوارکننده‌ای به دنبال ندارند. در این موارد به جای آنکه روی غیر قابل درمان بودن بیماری تاکید شود، سعی می‌شود سبک زندگی بیمار به نحوی تغییر داده شود و درمان‌های توانبخشی انجام شود تا بیمار بتواند با ناتوانی یا مشکل خود بسیار راحت‌تر کنار بیاید و زندگی آسوده‌تری داشته باشد.
سیستم عصبی چیست؟
سیستم عصبی بدن انسان یک سیستم بسیار پیچیده و پیشرفته است که فعالیت‌های بدن را تنظیم کرده و هدایت می‌کند و بین اعضای مختلف بدن هماهنگی ایجاد می‌کند. سیستم عصبی بدن از دو بخش اصلی تشکیل شده است: سیستم اعصاب مرکزی و سیستم اعصاب محیطی. به جز مغز و طناب نخاعی، سایر ارگان‌های بسیار مؤثر در سیستم عصبی عبارت‌اند از:
- چشم‌ها
- گوش‌ها
- اعضای حسی که در چشایی نقش دارند.
- اعضای حسی که در بویایی نقش دارند.
- گیرنده‌های حسی که در پوست، مفاصل، عضلات و دیگر قسمت‌های بدن قرار دارند.
انواع بیماری‌های سیستم عصبی
برای آن که بتوان دسته‌بندی مناسب و رضایت‌بخشی از بیماری‌های سیستم عصبی ارائه نمود، این دسته‌بندی نه‌تنها باید شامل نوع آسیب و واکنش بدن باشد بلکه باید محل بروز این آسیب را نیز شامل شود. نوع آسیب می‌تواند مادرزادی، عفونی، تروما، نئوپلاسم، اختلال عروقی، فرسایشی، متابولیسمی، مسمومیت یا کمبود ویتامین و مواد معدنی باشد. محل بروز این آسیب‌ها نیز می‌تواند در هر جایی از سیستم عصبی مانند مننژ، اعصاب محیطی، غشای خاکستری یا سفید نخاعی، مخ یا مخچه باشد. البته عوامل مختلف دیگری مانند سن و جنسیت بیمار نیز می‌توانند در این دسته‌بندی دخیل باشند. در مواردی، سلول‌های عصبی بر اثر عاملی مانند عفونت به صورت مستقیم آسیب می‌بینند اما در اغلب موارد، آسیب سلولی به صورت غیر مستقیم بر اثر بیماری‌های عروقی یا متابولیسمی است که بر ارگان‌های اصلی بدن مانند قلب، کلیه، ریه‌ها یا کبد اثر می‌گذارند. اختلالات سیستم عصبی بدن انسان می‌توانند بر اثر بیماری‌های زیر باشد:
- بیماری‌های عروقی مانند سکته مغزی، سکته ایسکمیک گذرا، خونریزی زیر عنکبوتیه و خونریزی در غشای مغزی.
- عفونت مانند مننژیت، انسفالیت، پولیو و عفونت در فضای اپیدورال اطراف طناب نخاعی.
- اختلالات ساختاری مانند ضربه مغزی، ضایعات نخاعی، فلج بل، اسپوندیلوز گردن، سندرم تونل کارپال، تومور مغزی یا طناب نخاعی، نوروپاتی اعصاب محیطی و سندرم گیلن باره (Guillain-Barré).
- اختلالات عملکردی مانند سردرد، صرع، سرگیجه و درد عصبی
- بیماری‌های فرسایشی مانند بیماری پارکینسون، ام اس، بیماری ALS،هانتینگتون و آلزایمر
علائم
مواردی که در ادامه آمده‌اند، شایع‌ترین علائمی هستند که به دنبال اغلب بیماری‌های سیستم عصبی بدن انسان بروز می‌کنند. البته هر یک از بیماران ممکن است به علائم متفاوتی دچار شوند. برخی از شایع‌ترین ابن علائم عبارت‌اند از:
- سردرد ناگهانی و گذرا یا مداوم
- سردردی که تغییر حالت می‌دهد و با سردردهای دیگر فرق دارد.
- احساس گزگز و مورمور شدن بدن یا از دست دادن حس لامسه
- ضعف عضلانی یا از دست دادن قدرت عضلانی
- از دست دادن ناگهانی بینایی یا دوبینی
- اختلال در توانایی‌های ذهنی
- از دست دادن تعادل بدن
- از دست دادن حافظه
- خشک شدن عضلات و مشکل در حرکت
- تشنج و لرزش بدن
- درد کمر که تا پاها، انگشتان یا دیگر قسمت‌های بدن منتشر می‌شود.
- تحلیل رفتن عضلات بدن و اختلالات گفتاری
این علائم تنها مختص بیماری‌ها و اختلالات سیستم عصبی نیستند و می‌توانند نشان‌دهنده‌ی بیماری‌های دیگر نیز باشند. همیشه برای تشخیص صحیح لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تشخیص
مهم‌ترین تست‌های تشخیصی برای تشخیص بیماری‌های سیستم عصبی عبارت‌اند از:
سی تی اسکن
در این روش از ترکیب تصویر اشعه ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای تولید تصاویری افقی یا سطح مقطعی از بدن استفاده می‌شود. تصاویر سی تی اسکن دارای جزئیات دقیقی هستند و می‌توانند بافت استخوان، ماهیچه، چربی و ارگان‌های بدن را نشان بدهند.
نوار مغزی (EEG)
در این تست، فعالیت الکتریکی مغز توسط الکترودهایی که به سر چسبانده می‌شوند، ارزیابی می‌شود.
اسکن ام آر آی (MRI)
اسکن ام آر آی یکی از روش‌های عکسبرداری است که در آن از آهنرباهای بزرگ، امواج رادیوفرکوئنسی و تکنولوژی کامپیوتری برای تولید تصاویر دقیق از ساختار‌ها و ارگان‌های بدن استفاده می‌شود.
تست‌های تشخیصی عملکرد الکتریکی (الکترودیاگنوزیس)
این تست‌ها شامل نوار عصب و عضله و تست هدایت عصبی می‌شود. در این تست‌ها، اختلالات عضلانی و نورون‌های حرکتی تشخیص داده شده و ارزیابی می‌شوند. برای انجام این کار، تعدادی الکترود روی پوست روی عضله قرار داده می‌شوند (یا درون عضله قرار میگیرند) و سپس فعالیت الکتریکی و واکنش ماهیچه ثبت می‌شود.
اسکن پت یا توموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
این اسکن با استفاده از تکنولوژی کامپیوتری انجام می‌شود و تصاویری از فعالیت مغزی به دست می‌دهد. در این تست، گلوکزی که با ماده رادیواکتیو علامت‌گذاری شده است به بدن بیمار تزریق می‌شود و سپس میزان حضور این گلوکز در مغز اندازه‌گیری می‌شود.
آنژیوگرافی
در آنژیوگرافی از رگ‌هایی به سمت مغز می‌روند یا از مغز می‌آیند، اسکن تصویری تهیه می‌شود.
آزمایش مایع مغزی نخاعی
در این تست از مایع مغزی نخاعی که در ستون فقرات قرار دارد، نمونه‌گیری می‌شود و این مایع تحت آزمایش قرار می‌گیرد.
اولتراسوند (همان سونوگرافی)
در این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویری از رگ‌های خونی، بافت‌ها و ارگان‌ها استفاده می‌شود. از تصاویر سونوگرافی معمولاً برای بررسی عملکرد ارگان‌های داخلی بدن و جریان خون در شریان‌های مختلف استفاده می‌شود.
نوروسونوگرافی
در این روش از امواج صوتی با فرکانس بسیار بالایی استفاده می‌شود که به پزشک این امکان را می‌دهد که سیستم عصبی از جمله مغز، طناب نخاعی و دیگر ساختارهای عصبی را بررسی کند.
درمان
روش‌های درمانی بسیار زیادی برای درمان انواع بیماری‌های سیستم عصبی بدن انسان وجود دارد، از جراحی گرفته است تا توانبخشی، فیزیوتراپی و تجویز دارو.
دارودرمانی
این موضوع کاملاً قابل‌درک است که بیماران با دانستن این موضوع که به بیماری عصبی مبتلا هستند، وحشت‌زده می‌شوند. اما بیماران باید بدانند که بسیاری از بیماری‌ها و علائم آن با دارودرمانی قابل‌کنترل هستند. این داروها به بیمار کمک می‌کنند که بهتر بتواند بیماری خود را کنترل کنند، علائم خود را بهبود دهند و سطح کیفی زندگی خود را بالا ببرند. نوع دارویی که برای درمان بیمار تجویز می‌شود به نوع بیماری او بستگی دارد. برخی از داروهای پرکاربرد در درمان اختلالات سیستم عصبی عبارت‌اند از داروهای کورتیکاستروئید که اغلب برای درمان بیماری ام اس تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند به کاهش التهاب در بدن کمک کنند. داروهای مؤثر بر دوپامین مانند لوودوپا نیز معمولاً برای درمان بیماری‌هایی مانند پارکینسون تجویز می‌شوند تا خشکی بدن و لرزش را کمتر کنند.
بهبودی
جدای از مسئله‌ی درمان بیماری، گاهی توانبخشی به بیمار پس از دوره‌ی درمانی نیز اهمیت بسیاری دارد و بیمار برای به دست آوردن دوباره‌ی عملکردهای بدن خود لازم است که دوره‌های توانبخشی را طی کند. همین‌قدر که بیمار برای گذراندن دوره توانبخشی به مراکز توانبخشی معرفی می‌شود، خود یک نشانه‌ی امیدوارکننده است چراکه در صورتی که شانس بهبودی برای بیمار نباشد، به مراکز توانبخشی معرفی نمی‌شود. توانبخشی برای بهبود بیماری‌ها و اختلالات عصبی عبارت است از:
- ایجاد تغییراتی در سبک زندگی برای پیشگیری یا کم کردن عوارض و تأثیرات بیماری
- انجام فیزیوتراپی برای کنترل برخی از علائم و بازیابی عملکردهای حرکتی بدن
- کنترل درد (چرا که برخی اختلالات ایجاد شده در بدن با درد زیادی همراه هستند)